Eind november is de tweede aflevering van de jaargang 2020 van Harens Old Goud, het blad van de Harense Historische Kring Old Go verschenen. Een extra dikke aflevering deze keer. Voor de inhoud verwijs ik naar www.oldgo.nl. Het blad is in de losse verkoop verkrijgbaar bij boekhandel Boomker, boekhandel Bruna, benzinestation Total Winterwerp, Orchideëenkwekerij Reinhart en de Zorgboerderij Mikkelhorst. De leden van Old Go krijgen het blad uiteraard gratis thuis bezorgd. Als u nog geen lid bent van Old Go en u voor 15 december a.s. aanmeldt als lid, kom ik het blad persoonlijk bij u thuis brengen. Een mailtje aan info@oldgo.nl is voldoende.
In het blad heb ik deze keer een bijdrage geschreven over de Landhuishoudkundige school. Er is altijd veel verwarring geweest over het witte kantoorpand Rijksstraatweg 239 (ook wel bekend als Maartensstee) te Haren. Was dit pand nu vroeger de school of was dit pand een apart pand voor de directie naast de bestaande school? In mijn artikel toon ik aan, dat het huidig pand het restant is van een groter pand. Dat grote pand is in 1855 gebouwd door de school als opvolger van een eerder in 1845 gebouwd kleiner pand. Een afbeelding van dit grote pand vindt u op www.oldgo.nl. In 1863 is de Harense vestiging van de Landhuishoudkundige school opgeheven. Het schoolpand is toen gekocht door de landbouwer Harm Groenhoff en deze heeft het pand in 1873 verbouwd tot het pand, zoals we dat nu nog kennen. Het huidig pand is dus een restant van het schoolpand en is als zodanig niet bij de school in gebruik geweest.
Bij de voorbereiding van mijn publicatie kwam de afgebeelde foto tevoorschijn. Hierop heeft het pand niet twee verdiepingen, maar slechts een. Rara, hoe kan dat? Bij nadere bestudering bleek mij, dat op de gevel staat: “Landbouw Huishoud School”, en dat is een geheel andere school, dan de Landhuishoudkundige school. Nog wat verder doorzoeken bracht het antwoord. De school op de foto stond aan de Koningstraat in Appingedam. Op de een of andere manier is de foto jaren geleden in het Harense fotocircuit beland. We vinden de foto terug in een plakboek van Geert Bazuin en ook in het boek ‘Vervlogen jaren in Haren’ van Henk Werners. We zijn dus behoorlijk gefopt.
Nu we toch bezig zijn wat puntjes op de i te zetten rond de Landhuishoudkundige school nog het volgende. De eerste school is in 1844 gebouwd op een geheel leeg terrein. Tot dat jaar is er vanaf de boerderij van de familie ter Borgh (tegenover de huidige Julianalaan) tot Huize Voorveld te Harenermolen geen enkele bebouwing aan de Rijksstraatweg. Voor de vestiging van de school in Haren werd een bestaande boerderij gekocht. Deze boerderij stond midden in het dorp Haren (huidig adres Rijkstraatweg 189). Op de landerijen van deze boerderij nabij de Ruitersteeg werd de nieuwe school gebouwd. De boerderij zelf werd ca 1849 verkocht en kreeg na afbraak en herbouw een horeca bestemming. Laatstelijk tot 1959 als het café Jansen. Nu is het perceel van de boerderij onderdeel van de Centrumflat.
Ook een ander pand van de school zet menigeen op het verkeerde been: het zogenaamde tolhuisje aan de Onnerweg (huidig adres Onnerweg 49). Dit huisje zou gebouwd zijn als tolhuis voor de tolheffing op de weg van Haren over Onnen naar Noordlaren. Maar dat is niet zo. Het pand is ca 1861 gebouwd door de school als onderkomen voor de praktijkdocent. In 1872 werd het verkocht aan Carel Coenraad Geertsema, die in Haren ook Huize Esserberg in bezit had. De genoemde weg is in 1870 aangelegd. Het was de eerste weg in de gemeente, waarvan de aanleg geschiedde door de gemeente. Het was de derde weg met een kunstmatige (in dit geval grind) verharding in de gemeente. De met stenen bestrate Rijksstraatweg was een tolweg van het Rijk en de grindweg van Glimmen over Noordlaren naar Zuidlaren werd als tolweg geëxploiteerd door een particuliere maatschappij.
Om de aanlegkosten van de weg terug te verdienen werd ook de weg Haren-Onnen-Noordlaren een tolweg. Vanwege het verwachte beperkte gebruik van de weg werd gekozen voor één tol. Die tol lag tussen Haren en Onnen. Het traject van Onnen naar Noordlaren was dus tolvrij. De tol op de weg werd door de gemeente voor een aantal jaren verpacht aan de landbouwer Lucas Bolhuis. Deze deed dat ten behoeve van zijn stiefzoon Roelf Weeman. Via zijn moeder Margaretha Hornhuis had Roelf Weeman al de beschikking over een behuizing aan de weg en dus was de bouw van een tolhuis niet nodig. Toen Roelf Weeman in 1878 stopte als tolgaarder werd de situatie anders. Er was toen wel een tolhuis nodig. De gemeente kocht aanvankelijk grond aan om hier zelf een huis op te bouwen. Maar toen bood de heer Geertsema zijn boerderijtje te koop aan en dat aanbod werd door de gemeente geaccepteerd. Zo werd het boerderijtje van de school het tolhuis aan de Onnerweg.
De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. Iedere twee weken verschijnt een nieuwe column. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Dit is digitale column nr 19.