De afgelopen periode ben ik weer eens met de neus op de zogenoemde romanogotiek gedrukt.
Aan diverse kerken in Groningen is deze bouwstijl nog goed herkenbaar terug te vinden en wordt dan regelmatig genoemd op de informatieborden van de stichting Oude Groninger Kerken. Het bijzondere hieraan is dat het vrij specifiek in Noord Nederland en Ost-Friesland werd toegepast. Het werd wat ingewikkelder, toen ik las dat ook het Nederrijnse gebied romanogotiek kent, die echter een veel uitbundiger aanzien had.
In Noord Nederland ontstond echter een zelfstandige bouwstijl onder de naam romanogotiek, ook wel baksteengotiek genoemd. Het kenmerkte de vroegste Groninger kerkenbouw, in de 13e eeuw. Voortgekomen uit de romaanse bouw onderscheidt het zich duidelijk. Alle kerken zijn gebouwd met een muurindeling in horizontale banden, met blinde nissen als versiering. Dit geldt ook voor de topgevels van het transept (dwarsdeel) van de kerk. In het begin liggen de dan nog kleine ramen verdiept in de muur, versierd met kraalprofielen. In de loop van de tijd worden de ramen groter en spitser, en neemt het aantal nissen af.
In Groningen is het oudste voorbeeld het koor van de Donatuskerk in Leermens. Een redelijk complete kerk is onder meer die van Stedum, zoals de afbeelding laat zien.
En hoe zag de 13e-eeuwse kerk van Yesse er dan uit? We zullen het antwoord nooit weten, maar mogen zeer serieus vermoeden dat ook hier de romanogotiek is toegepast. Leuk weetje: In 2010 werd bij bodemonderzoek te Yesse de eerste kraalsteen gevonden, waarop toenmalig provinciaal archeoloog Dr. Henny Groenendijk onmiddellijk riep: “Hier wordt een archeoloog helemaal opgewonden van, dit betekent dat hier de kerk stond!” De benodigde kraalstenen waren hierdoor niet alleen het eerste hedendaagse ‘bewijs’ voor de plaats van de kerk, de kraalstenen ook een verwijzing naar de romanogotiek. Waarvan akte!
Annemiek Bos
Dit artikel is in november 2025 verschenen in Haren de Krant