Eind 19e eeuw bouwt de timmerman Engbert Horst enige woningen aan wat wij nu de Meerweg noemen. Maar de straat heeft dan nog een andere naam: Koffiediksteeg. Horst vindt die naam maar niets en daarom schrijft hij op 22 februari 1898 een brief aan het college van Burgemeester en Wethouders. “Geeft met gepaste eerbied te kennen, Engbert Horst, timmerman, wonende te Haren, dat hij gaarne zoude zien, dat de weg loopende vanaf de Rijksstraatweg bij langs het gemeentehuis tot den Haven, bekend onder de benaming Westersche Drift, Koffijdiksteeg, enz. een andere, meer passende benaming zoude verkrijgen, bijvoorbeeld Havenstraat. Daar adressant reeds eenige huizen in genoemde straat heeft gebouwd en voornemens is daar meer te bouwen ligt het voor de hand, dat een goede en fatsoenlijke benaming hierop invloed kan uitoefenen. Zoodat adressant zich ook wel wil verplichten, zoo dit de goedkeuring van uw college kan wegdragen om op eigen kosten een bordje aan het gemeentehuis te plaatsen aanwijzende de benaming der straat”. De toestemming komt er en zo wordt de straat die we op de foto zo mooi zien liggen van Koffiediksteeg vernoemd tot Havenstraat. Op de foto gemaakt door de fotograaf Sanders te Groningen omstreeks 1900 is Engbert Horst de man met het witte boordje, tweede van links.
Maar hoe kwam de straat nu aan de naam Koffiediksteeg? Het laatste deel van de naam is niet zo moeilijk. Op oude kaarten is te zien, dat de straat oorspronkelijk bij de aansluiting op de Rijksstraatweg zeer smal was. Pas na afbraak van enige woningen en de bouw van het eerste gemeentehuis van Haren in 1887 ontstaat een betere aansluiting op de Rijksstraatweg.
Maar dan het koffiedik. Naar mijn mening moet er een relatie zijn met de productie van cichorei in de gemeente. Cichorei is een soort wortel. Familie van de witlof, maar daar eten we alleen de in het donker ontsproten en daardoor witte blaadjes van. Als je de cichoreiwortel laat drogen en vervolgens roostert, ontstaat een product, dat op koffie lijkt, ook wel surrogaat genoemd. Toen Napoleon in 1806 de handel met Engeland verbood werd het onmogelijk om nog echte koffie te importeren. Op grote schaal werd toen overgeschakeld op het van cichorei gemaakte surrogaat. Dat wil overigens niet zeggen, dat voor 1806 geen surrogaat werd gedronken. Een groot deel van de bevolking kon zich de dure koffie gewoon niet permitteren en moest wel gebruik maken van het lokaal geproduceerde surrogaat.
Al voor 1800 had Wolter Paping in Haren een cichoreifabriek. Die moet ongeveer gestaan hebben op de huidige locatie van boekhandel Boomker en bakker Haafs. Kort na 1800 begint Jan Pieters aan de weg te timmeren met zijn fabriek te Hemmen (nu Rijksstraatweg 49). Zijn zoon Pieter Jans Pieters neemt nog voor 1810 het bedrijf van Paping over. Als de burgemeester in 1811 een opgave moet doen van in de gemeente aanwezige fabrieken, meldt hij het volgende “twee chicoreifabrieken beider behoorende aan Pieter Jans Pieters waarop 10 à 12 man werken. Het malen plag met molens waarin paarden liepen te geschieden. Nu met een kleine windmolen hetgeen veel schielijker gaat en minder kostbaar is”.
Na de Franse tijd is weer import van koffie mogelijk, maar de markt voor het veel goedkopere surrogaat stort niet in. De verbouw van de cichoreiwortel wordt het belangrijkste landbouwproduct in de gemeente Haren. Er ontstaan in Noordlaren en Haren nog een aantal fabrieken. In Noordlaren bijvoorbeeld van Roelof Klinkhamer, Jan Zondag en Harm Seubring. In Haren bouwt Pieter van Hemmen zelfs een fabriek met een stoommachine. Lodewijk Theodorus Jorissen, de latere burgemeester van Haren, bouwt naast zij riante woning in Hemmen een cichoreidrogerij. Zo is de cichorei decennialang de kurk van de Harense economie.
In 1825 koopt Pieter Jans Pieters een stuk grond tegenover de oude fabriek aan de Rijksstraatweg. Op dit terrein bouwt hij een nieuwe cichoreifabriek met een rosmolen. De molen in Hemmen bouwt hij om van cichoreimolen tot korenmolen. Weer tien jaar later breekt hij deze molen af en bouwt hij in Haren een nieuwe veel grotere molen. Dit is de huidige molen De Hoop. Door de aanleg van de Vondellaan is het oorspronkelijke fabriekscomplex echter wel meer dan gehalveerd.
Mijn vermoeden is nu, dat het bedrijf van Pieters afvalwater loosde op een sloot, die langs de huidige Meerweg liep. Hierdoor zal in die sloot wel een naar koffie ruikende drab zijn ontstaan. En dan ligt het voor de hand, dat de weg langs de sloot in de volksmond de naam Koffiediksteeg krijgt. De oudste vermelding van de straatnaam in een gemeentelijk stuk vond ik in de notulen van de raadsvergadering van 4 september 1861. De gemeenteraad besloot toen tot de aanleg van een vaart ten westen van het dorp Haren vanuit het Noord-Willemskanaal “tot het hooge bij de Koffijdiksteeg”. Dit werd het Harener vaartje met de bijbehorende haven. Die haven kwam te liggen aan de Westerse Drift en inderdaad zeer nabij de Koffiediksteeg en ook op een plek waar ‘het hooge’ van de Hondsrug zich zo begint te doen gelden, dat het verder graven van een kanaal geen zin meer heeft.
Zo werd de Koffiediksteeg van eenvoudige drift om het vee vanuit het dorp om de es heen naar de lagergelegen weilanden bij het Maar te brengen ineens de toegangsweg tot de Harener haven. Logisch dus, dat Engbert Horst de naam Havenstraat voorstelde. Een officieuze naam, want raadsbesluiten tot vaststelling van een straatnaam kende men toen nog niet. Het plaatsen van het naambordje op de zijgevel van het gemeentehuis was voldoende.
In 1906 werd de Kunstweg Haren-Paterswolde aangelegd, door de gelijknamige Naamloze Vennootschap onder voorzitterschap van de bekende industrieel Jan Evert Scholten. Een poging van de maatschappij om voor deze weg gebruik te maken van de weg langs het Harener vaartje werd door de gemeente afgewezen. Er moest dus een nieuwe weg worden aangelegd vanaf Paterswolde tot de Westerse Drift in Haren. De aansluiting op die laatste weg kwam pal ten zuiden van de boerderij te liggen, die u op de foto aan het einde van de Koffiediksteeg/Havenstraat ziet. Na ca 1915 werden aan de Kunstweg Haren-Paterswolde woningen gebouwd. De bewoners van deze woningen waren niet zo blij met hun lange straatnaam en zij verzochten het gemeentebestuur de naam te veranderen. Op 2 februari 1923 besloot de gemeenteraad daarop de naam van de straat te wijzigen in Meerweg. Twee jaar later op 6 februari 1925 besloot de gemeenteraad ook de Havenstraat te vernoemen tot Meerweg.
De columns ‘Harener Historie’ worden geschreven door Eppo van Koldam. Iedere twee weken verschijnt een nieuwe column. De eerste 78 columns zijn verschenen in het Harener Weekblad. De serie is per 1 april 2020 voortgezet op www.oldgo.nl. Dit is digitale column nr. 55.